De Seksuele Ontwikkeling van Kinderen 1,5-3 jaar: Een Heartcore Gids voor Ouders

Als ouder sta je voor talloze uitdagingen, en een – soms ongemakkelijk maar toch niet onbelangrijk – aspect van het ouderschap is het begrijpen en begeleiden van de seksuele ontwikkeling van je kind, zelfs vanaf de jongste leeftijd. Want kinderen zijn seksuele wezens, al vanaf de dag dat ze geboren worden. Dit maakt hen kwetsbaar, zowel voor reacties uit hun omgeving als voor seksueel overschrijdend gedrag. Het is verontrustend om te weten dat jonge kinderen twee keer zo vaak geconfronteerd worden met seksuele grensoverschrijding voor hun 18e levensjaar, dan erna, en dat vaak door iemand in hun naaste omgeving.

Daarom is het, ondanks het mogelijke ongemak, cruciaal om ook op het gebied van seksualiteit en intimiteit een gezonde basis te leggen, zelfs bij jonge kinderen, baby’s en peuters. Dit is essentieel om hen te beschermen, maar ook om hen te leren dat het genieten van veilige en liefdevolle seksualiteit en intimiteit hun geboorterecht is. Hoe je de eerste levensjaren van een kind naar seksuele ontwikkeling toe ondersteunt, kan je lezen in het artikel: ‘Seksuele Ontwikkeling 0-1,5 jaar: een heartcore gids voor ouders.’

In dit artikel leggen we de focus op 1,5-3 jarigen. Het ‘platte’ baby’tje kan inmiddels lopen, praten en begint zindelijk te worden. Vrijheid winnen en grenzen aftasten hoort daarbij. De volgende stap in hun seksueel ontwikkelingsproces is gezet, waar nieuwsgierigheid en het verlangen naar kennis toeneemt. Naast interesse in de eigen genitaliën, zijn peuters bv ook benieuwd naar anderen: broer, zus, mama, papa, beste vriendjes, … en naar het ‘Hoe?’ en het ‘Waarom?’. Intrinsiek zijn ze gemotiveerd om de wereld om zich heen in totaliteit te leren kennen en begrijpen, en daarin ben jij als opvoeder een pionier.

Bij heartcore draait het om een positieve seksualiteitsbeleving, en een begeleiding die hier, maar ook bij de ontwikkelingsstadia aansluit. Dat betekent geen grenzeloosheid of dat alles zomaar altijd mag. Wel dat seksueel gedrag gekaderd en besproken mag worden, dat nieuwsgierigheid en ontdekking er mag zijn, en dat grenzen gevoeld en aangegeven mogen worden.

Erotische intelligentie & het prepuberale kind

Door de ontwikkeling van erotische intelligentie al in de kleutertijd te ondersteunen, leggen we een stevig fundament voor zelfbewustzijn en gezonde relaties, met name gedurende de meest kwetsbare jaren van het jonge kind en als basis voor hun verdere leven.

Het creëren van een kwaliteitsvolle, erotisch veilige omgeving is van essentieel belang voor een holistische ontwikkeling waarin kinderen zich veilig en vrij voelen om zich volledig te ontwikkelen. Een omgeving waarin ‘erotisch’ en ‘veilig’ breed kan worden geïnterpreteerd, biedt de mogelijkheid om acceptabel seksueel gedrag (groene vlag) te verkennen en ernstige vormen van grensoverschrijdend gedrag (zwarte vlag) te voorkomen. Voor meer informatie over de vlaggen kun je terecht op de website van Sensoa onder ‘Vlaggensysteem‘.

Seksuele ontwikkeling bij kinderen van 1,5-3 jaar: wat kan ik als ouder verwachten?

Het is een misvatting dat kinderen geen seksuele wezens zijn. De seksuele ontwikkeling begint al vanaf de geboorte, zij het in een andere vorm en betekenisgeving dan bij volwassenen.

De nieuwsgierigheid van peuters leidt hen tot het verkennen de wereld om hen heen, inclusief hun eigen lichaam en het lichaam van opvoeders en leeftijdsgenoten. Hoe het eruit ziet, hoe het werkt, hoe het zich voortplant, welke gevoelens ermee gepaard gaan, … Meer dan bij baby’s ligt de nadruk bij peuters op het winnen van vrijheid en de daarbijbehorende grenzen.

Wat normaal en afwijkend seksueel ontwikkelingsgedrag kan inhouden, en waar je je aan kan verwachten, kom je hieronder te weten.

Het is belangrijk om te begrijpen dat seksuele ontwikkeling een levenslang proces is, zelfs nadat iemand seksueel actief is geworden. Seksualiteit is fluïde en evolueert dus voortdurend. Bovendien hangt seksuele groei nauw samen met andere ontwikkelingsdomeinen, zoals de mentale ontwikkeling. Een kind met een mentale ontwikkelingsachterstand zal ook op het gebied van seksualiteit anders ontwikkelen bijvoorbeeld.

Normaal Seksueel Ontwikkelingsgedrag

• Emotionele ontwikkeling: Peuters willen veel zelf doen, en hun eigen ‘willetje’ doordrukken. Ik ben twee en ik zeg nee!  We noemen dit ook wel de eerste individuatiefase. Gevoelens als jaloezie, trots, boosheid, blijheid, verdriet, … worden bewuster beleefd.
• Sensorische ontwikkeling, Zelfverkenning en Lichaamsbewustzijn: toenemende interesse in de eigen genitaliën, én die van vertrouwde figuren. Broer, zus, mama, papa, beste vriend(in),… De nieuwsgierigheid leidt soms tot het in de mond, neus, poep of zelfs vagina steken van kleine voorwerpen. Masturbatiegedrag komt voor bij peuters. het woord klinkt geladen, maar bekijk het als een verlengde van duimzuigen. Het geeft een geruststellend, fijn en ontspannend gevoel. Het voelt lekker aan, niet meer en niet minder. Het kent dus een andere connotatie die wij als volwassenen toeschrijven aan ‘masturberen’. In sommige gevallen of na intense stimulatie kunnen peuters een gevoel van ‘hoogtepunt’ ervaren. Dit staat niet gelijk aan het orgasme van een volwassene, maar gaat wel gepaard met rode wangen, een snellere ademhaling, gekreun of een verlicht gevoel nadien. Het is pas in de loop van de puberteit dat ze aan deze stimulatie ook seksuele fantasieën of een gevoel van seksuele opwinding koppelen. Een toenemende frequentie van dit masturbatiegedrag heeft te maken met de zindelijkheid van peuters die verbetert.
• Imitatie: Kinderen imiteren gedrag dat ze zien, inclusief zoenen en knuffelen tussen volwassenen. Dit is een normaal onderdeel van hun sociale en emotionele ontwikkeling, hoewel ze de diepere betekenis ervan nog niet begrijpen. Seksuele spelletjes kunnen hier een gevolg van zijn. Bv doktertje, vadertje en moedertje, … elkaar omhelzen en kusjes geven op de mond hoort daar dan bij. Deze spelletjes helpen kinderen hun lichaam te ontdekken, maar dienen ook om rollen en identificaties uit te proberen.
• Ontwikkeling van taal en communicatie: Het aanleren van woorden voor geslachtsdelen en het begrijpen en kunnen verwoorden van grenzen ontwikkelt zich verder. Provoceren maakt onderdeel uit van deze fase, en zal zich ook herhalen indien er reactie uit de omgeving komt. Denk maar aan kleren uittrekken, vieze woorden roepen, vuile moppen vertellen… Dit is normaal en maakt deel uit van een normale seksuele ontwikkeling.
• Sociale interactie: peuters worden zich stilaan bewust van wat er verwacht wordt van hen. Door tegemoet te willen komen aan de wensen van de omgeving, neemt het gevaar om slachtoffer te worden van licht grensoverschrijdend gedrag toe. Bv, iemand een kus geven terwijl dit niet fijn voelt. Naar leeftijdsgenoten toe vinden meer en meer stereotiepe spelletjes plaats, soms seksueel getint, maar dit veelal in een sociale context (huiskamer, klas, speelplaats, …)
• Genderverschillen: hun toenemende nieuwsgierigheid leidt al snel tot het besef dat er mensen zijn met een ‘penis’ en mensen met een ‘vulva’. Rond hun 2 jaar beseffen ze ook zelf tot welke groep ‘mensen’ ze behoren, tenminste als de externe genitaliën duidelijk ontwikkeld zijn. Dat ze zich ook ‘jongen’ of ‘meisje’ voelen, is een fluïde proces. En… dat gender in principe een vast gegeven is, zal ook pas later in de ontwikkeling doordringen. Voel je als opvoeder meer voor een genderneutrale opvoeding, weet dan dat dit kan, en dat reeds vanaf de geboorte. Natuurlijk zijn er aangeboren verschillen tussen jongens en meisjes (nature), net zoals er aangeboren verschillen tussen jongens en jongens, en meisjes en meisjes onderling zijn. Maar het is wel zo dat deze versterkt kunnen worden door de omgeving (nurture). Wees je bewust van je eigen (soms subtiele) signalen en reacties, en in welke mate deze de ontwikkeling mee sturen.

Kinderen onthouden niet waar ze niet klaar voor zijn. Wees dus niet bang om ze te voorzien van informatie.

Hier zijn enkele voorbeelden van normaal seksueel ontwikkelingsgedrag bij peuters:

• Peuters genieten van het rijden op een hobbelpaard, of steken doelgericht een knuffel tussen de benen.
• Peuters grijpen (doelgericht) naar hun genitaliën en kunnen een gevoel van ontspanning ervaren.
• Peuters die vragen stellen over waar baby’s vandaan komen en waarom hun zus geen piemel heeft.
• Peuters die schaamteloos grijpen naar de penis van papa (bv wanneer ze samen in bad zitten).
• Zoentjes geven op de mond tijdens het spelen van vadertje en moedertje.
• Zich uitkleden tijdens het spelen van doktertje

Afwijkend  Seksueel Ontwikkelingsgedrag

Hoewel veel gedragingen binnen de seksuele ontwikkeling van peuters normaal zijn (groene vlag), kan grensoverschrijdend gedrag bij peuters voorkomen, variërend van licht (gele vlag) tot ernstig (rode vlag) tot zelfs zwaar (zwarte vlag).

Voorbeelden van situaties die aandacht vereisen, zijn onder meer:

• Ongebruikelijke agressie of teruggetrokkenheid.
• Ongebruikelijke fixatie op geslachtsdelen.
• Terugkerende en dwangmatige seksueel getinte spelletjes of gedragingen.
• Ongepaste seksuele taal of opmerkingen, onthullende kennis of ongepast gedrag voor hun ontwikkelingsniveau.
• Onverklaarbare angst of ongemak in de aanwezigheid van bepaalde personen.
• Plotselinge veranderingen in eet- of slaappatronen in combinatie met seksueel geladen gedrag.
• Fysieke pijn of ongemak bij aanraking van bepaalde gebieden.

Voorbeelden van afwijkend seksueel ontwikkelingsgedrag (bron: Sensoa.be)

LICHT GRENSOVERSCHRIJDEND

• Negatief aandacht vragen
• Anderen knuffelen tegen hun zin is licht grensoverschrijdend gedrag door het ontbreken van wederzijdse toestemming.
• Overmatige stimulatie van de genitaliën i.f.v. stressregulatie: in die mate dat het hen begint te hinderen om tot spelen te komen, of als enige uitlaatklep. In dit geval hebben we het dus niet over een bepaalde huidirritatie of jeukende schimmelinfectie.
• Eenmalig objecten in anus of vagina steken.
• Dwingen om naar iemands genitaliën te mogen kijken, ongeacht de context (niet-consensueel)
• Eenmalige poging om iemand anders te ontbloten, ongeacht de context (niet-consensueel)
• Eenmalige poging om iemands intieme lichaamsdelen aan te raken, ongeacht de context (niet-consensueel)
• Iemand penetreren met vinger of tong (vb in de mondholte)
• Ritmisch stimuleren van de genitaliën, of het ritmisch nabootsen van seks met knuffels/poppen.
• Ritmisch stimuleren van de genitaliën, door contact te maken met leeftijdsgenoten, ook indien de kleren aanblijven.
• Opzettelijk ontbloten van de genitaliën of de billen in het openbaar is licht grensoverschrijdend gedrag door de ongepaste context.
• Aanraken en stimuleren van geslachtsdelen in het openbaar is licht grensoverschrijdend gedrag door de ongepaste context.
• Herhaaldelijk uitspreken van vieze woorden en seksueel getinte moppen wanneer de context het niet toelaat.

ERNSTIG GRENSOVERSCHRIJDEND

• Herhaaldelijk objecten in anus of vagina steken. Hetzij bij zichzelf, of bij anderen
• Herhaaldelijke pogingen om naar iemands genitaliën te mogen kijken, ongeacht de context (niet-consensueel)
• Herhaaldelijke pogingen om iemand anders te ontbloten, ongeacht de context (niet-consensueel)
• Herhaaldelijke pogingen om iemands intieme lichaamsdelen aan te raken, ongeacht de context (niet-consensueel)
• Oraal contact met anderen hun geslachtsdelen, ongeacht de leeftijd van de betrokkenen

ZWAAR GRENSOVERSCHRIJDEND

• Herhaaldelijk oraal contact met anderen hun geslachtsdelen, ongeacht de leeftijd van de betrokkenen

Seksuele ontwikkeling bij kinderen van 1,5-3 jaar: wat kan ik als ouder doen?

Als ouder speel je een cruciale rol in de seksuele opvoeding van je kind, zelfs op deze jonge leeftijd. Door open en positief te zijn over het lichaam, seksualiteit en intimiteit, creëer je een veilige omgeving waarin je kind vragen kan stellen en zijn of haar gevoelens kan uiten.

Weet dat kinderen niet onthouden waar ze niet klaar voor zijn, dus heb geen schrik om ze te overladen met details of informatie. Ze staan in staat heel veel te begrijpen, meer dan wij soms denken. Ze pikken zelf wel op waar ze nood aan hebben, en waar ze nog niet klaar voor zijn slaan ze voorlopig nog niet op.

Hier zijn nog een paar aanvullende overwegingen die jou als ouder kunnen helpen bij het begrijpen en begeleiden van de seksuele ontwikkeling van hun kinderen, zelfs vanaf de jongste leeftijd:

• Geef liefde, in woord en in daad. Knuffel, raak aan, zeg ‘ik ben blij bij jou te kunnen zijn’.
• Normaliseer en Wees Open: Seksualiteit is een natuurlijk onderdeel van het leven, zelfs op jonge leeftijd. Wees open en positief over onderwerpen als lichaamsdelen, grenzen en voortplanting. Moedig je kind aan om vragen te stellen en wees bereid om ze op een leeftijdsadequate manier te beantwoorden. Gebruik dan ook eenvoudige, juiste termen wanneer je praat over lichaamsdelen, grenzen, voortplanting, … en wees bereid om vragen te beantwoorden, aangepast aan de leeftijd van het kind. Twijfel je of weet je het antwoord op de vraag echt niet, communiceer dan open dat je op zoek zal gaan naar correcte informatie en bij hen terug zal komen. De website van allesoverseks.be kan je hierbij helpen.
• Wees eerlijk in je antwoorden. Wanneer je verzacht of rond de pot draait geef je kinderen hun fantasiewereld een vrijgeleide om er hun eigen verhaal van te maken. kinderen onthouden niet waar ze niet klaar voor zijn. Wees dus niet bang om ze te voorzien van informatie.  Het geven van juiste informatie leidt tot kennis en een bevrediging van kinderen hun nieuwsgierigheid, niet tot het aanzetten van seksueel gedrag. Op de vraag ‘Hoe komt de baby in jouw buik?’, kan je bv antwoorden ‘Door te vrijen’. Wat vrijen net betekent weten peuters misschien nog niet, maar hun vraag werd correct beantwoorden en dat is wat telt. Dat is wat vertrouwen geeft. Wanneer ze klaar zijn voor een uitbreiding op dit korte antwoord, zullen ze dit wel aangeven.
• Geef je kind tijd en ruimte om het eigen lichaam te ontdekken. Geef hen privacy, en laat hen voelen dat alle (eigen) lichaamsdelen aangeraakt mogen worden, en dat dit als fijn ervaren mag worden. Begrenzen kan wanneer het dwangmatig, gevaarlijk of ongepast wordt. Bv. knikkers, steentjes, scherpe voorwerpen, … in de vagina of anus willen steken of genitaliën in het openbaar willen tonen/aanraken. Dan kan je erkennen dat het fijn voelt om jezelf te ontdekken, maar dat scherpe/kleine voorwerpen pijn kunnen doen of dat dit kan in privésfeer maar niet wanneer er andere mensen bijzijn. Je erkent de nieuwsgierigheid, maar stelt tegelijk ook een grens.
• Ga voorbij suggestieve vragen en trek ze open: Bv ‘Ben je al eens verliefd geweest op een jongen?’ versus ‘Ben je al eens verliefd geweest?’ of ‘Ben je hier wel al klaar voor?’  versus ‘Hoe vond je dat?’
• Ga op zoek naar aanknopingspunten. Bijvoorbeeld stoeiende honden, parende duiven, verliefde koeien 😉
• Vermijd een face-to-face gesprek wanneer jij of je kind moeite heeft met de inhoud van het gesprek. Ga samen wandelen, autorijden, koken, … en laat het gesprek zijn eigen gangetje gaan.
• Leer over Grenzen en Respect: Vanaf een jonge leeftijd kunnen kinderen leren dat hun lichaam van henzelf is en dat ze het recht hebben om grenzen te stellen. Leer hen dat niemand anders het recht heeft om hen ongepast aan te raken of te benaderen. Wanneer je iemand anders genitaliën wil aanraken, vraag je hier toestemming voor. Dit noemen we ook wel consent. Leer hen eenvoudige woorden als ‘nee’ of ‘stop’ te gebruiken en moedig hen aan om hulp te zoeken als ze zich ongemakkelijk voelen. Vanaf de peuterleeftijd kan je hen ook het concept van context duiden. Hen aanleren dat de eigen genitaliën aanraken kan in de slaapkamer of badkamer, maar niet in de zetel wanneer er bezoek is, of wanneer je op openbare plaatsen bent (bv. klas, supermarkt, …)
• Signaleer Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag: Wees alert op signalen van seksueel grensoverschrijdend gedrag en moedig een open dialoog aan waarin je kinderen aanmoedigt om eventuele zorgen of incidenten met je te delen. Weerbaarheidstraining houdt onder andere de volgende boodschappen in: ‘Jouw lijf is van jou, en van niemand anders’. ‘Je hebt altijd het recht te stoppen met wat je aan het doen bent’. Dat houdt dus ook in dan niemand anders dan jijzelf mag bepalen wie er wanneer aan jouw lichaam zit. Moedig ze aan dat wanneer dit toch ooit gebeurt, ze bij jou terecht kunnen, ook al werd er om geheimhouding gevraagd.
• Wees een Rolmodel: Toon respect voor je eigen lichaam, grenzen en betrekkingen, en communiceer openlijk met je kinderen over deze onderwerpen. Je bent het belangrijkste rolmodel voor je kinderen als het gaat om seksualiteit en intimiteit. Wanneer een peuter  bv schaamteloos naar jouw borst grijpt en erin knijpt, grens dan af en zeg eerlijk dat dit voor jou niet fijn voelt. Hen leren dat grenzen bestaan, dat ze deze moeten respecteren, maar ook zelf mogen stellen is fundamenteel in hun ontwikkelingsproces.
• Leer ze voelen wanneer iets voor hen onveilig voelt: Kinderen hebben van nature een sterk ontwikkeld intuïtiegevoel. Goed bedoeld onderdrukken opvoeders dit gevoel vaak omdat ze redeneren vanuit hun eigen mentaal model. Geef kinderen de ruimte om in te voelen of zij zich veilig voelen bij iets/iemand en of zij nood hebben aan diens toenadering. Bijvoorbeeld een kus of knuffel van die tante/nonkel. Leer ze dat het oké is om een alternatief voor te stellen wanneer iets niet juist voelt.

Seksuele ontwikkeling bij kinderen van 1,5-3 jaar: wat vermijd ik best?

• hun hand wegtrekken wanneer ze aan zelfexploratie doen, of zeggen dat ‘dat’ niet mag, of dat ze ‘daaraf’ moeten blijven
• geen of verkeerde benaming geven aan geslachtsdelen
• jezelf altijd zo snel mogelijk bedekken
• hun wegduwen wanneer ze willen knuffelen
• knuffels met de eigen partner vermijden
• seksualiteit altijd bekijken vanuit jouw volwassen bril, en nooit vanuit de ontwikkelingsfase van het kind
• gesprekken rond seksualiteit vervagen of vermijden. Net het niet-praten omvat de gelaagde boodschap dat het niet kan en mag. Het gevolg is dat jij als informatiebron wegvalt, en ze elders op zoek zullen gaan naar antwoorden. Ook het niet eerlijk beantwoorden van vragen leidt tot deze outcome.

Samengevat

De mogelijkheid krijgen om zonder schroom of schaamte het eigen lichaam te ontdekken, is een fundament om ook later een fijne seksualiteitsbeleving te kunnen ervaren.

Heb je nog vragen of onzekerheden? Aarzel niet om contact op te nemen via hello@lizehelsen.be of onderstaand contactformulier.

Ik kijk uit naar je  verhaal!

Liefs!

Lize

Misschien vind je dit ook leuk