De Seksuele Ontwikkeling van Kinderen 0-1,5 Jaar: Een Heartcore Gids voor Ouders

Als ouder sta je voor talloze uitdagingen, en een – soms ongemakkelijk maar toch niet onbelangrijk – aspect van het ouderschap is het begrijpen en begeleiden van de seksuele ontwikkeling van je kind, zelfs vanaf de jongste leeftijd. Want kinderen zijn seksuele wezens, al vanaf de dag dat ze geboren worden. Dit maakt hen kwetsbaar, zowel voor reacties uit hun omgeving als voor seksueel overschrijdend gedrag. Het is verontrustend om te weten dat jonge kinderen twee keer zo vaak geconfronteerd worden met seksuele grensoverschrijding voor hun 18e levensjaar, dan erna, en dat vaak door iemand in hun naaste omgeving.

Daarom is het, ondanks het mogelijke ongemak, cruciaal om ook op het gebied van seksualiteit en intimiteit een gezonde basis te leggen, zelfs bij jonge kinderen, baby’s en peuters. Dit is essentieel om hen te beschermen, maar ook om hen te leren dat het genieten van veilige en liefdevolle seksualiteit en intimiteit hun geboorterecht is.

In dit artikel leggen we de focus op 0-1,5 jarigen. Basishechting, skin-to-skin, borstvoeding, afhankelijkheid,… staat centraal. En inderdaad, reeds vanaf dat eerste moment na de geboorte is de seksuele ontwikkeling al begonnen. (Eigenlijk al veel vroeger in de baarmoeder! Wist je dat een foetus ook al een erectie kan krijgen vb?) Dat maakt ook dat het ondersteunen ervan, de seksuele opvoeding, dan al begint. Een veilige hechting in deze fase leidt tot het kunnen aangaan van gezonde, veilige en intieme vriendschaps- en liefdesrelaties in een latere fase. 

Intrinsiek zijn kinderen gemotiveerd om de wereld om zich heen in zijn totaliteit te leren kennen en begrijpen, en daarin ben jij als opvoeder een pionier.

Bij heartcore draait het dan ook om een positieve seksualiteitsbeleving, en een begeleiding die hierbij aansluit.

Erotische intelligentie & het prepuberale kind

Door de ontwikkeling van erotische intelligentie al in de kleutertijd te ondersteunen, leggen we een stevig fundament voor zelfbewustzijn en gezonde relaties, met name gedurende de meest kwetsbare jaren van het jonge kind en als basis voor hun verdere leven.

Het creëren van een kwaliteitsvolle, erotisch veilige omgeving is van essentieel belang voor een holistische ontwikkeling waarin kinderen zich veilig en vrij voelen om zich volledig te ontwikkelen. Een omgeving waarin ‘erotisch’ en ‘veilig’ breed worden geïnterpreteerd, biedt de mogelijkheid om acceptabel seksueel gedrag (groene vlag) te verkennen en ernstige vormen van grensoverschrijdend gedrag (zwarte vlag) te voorkomen. Voor meer informatie over de vlaggen kun je terecht op de website van Sensoa onder ‘Vlaggensysteem‘.

Seksuele ontwikkeling bij kinderen van 0-1,5 jaar: wat kan ik als ouder verwachten?

Het is een misvatting dat kinderen geen seksuele wezens zijn. De seksuele ontwikkeling begint al vanaf de geboorte, zij het in een andere vorm en betekenisgeving dan bij volwassenen.

Baby’s en jonge peuters verkennen de wereld om hen heen, inclusief hun eigen lichaam en het lichaam van hun primaire verzorgers. Een gezonde seksuele ontwikkeling start in deze fase met het gevoel van geborgenheid.

Wat normaal en afwijkend seksueel ontwikkelingsgedrag kan inhouden, en waar je je aan kan verwachten, kom je hieronder te weten.

Het is belangrijk om te begrijpen dat seksuele ontwikkeling een levenslang proces is, zelfs nadat iemand seksueel actief is geworden. Seksualiteit is fluïde en evolueert dus voortdurend. Bovendien hangt seksuele groei nauw samen met andere ontwikkelingsdomeinen, zoals de mentale ontwikkeling. Een kind met een mentale ontwikkelingsachterstand zal ook op het gebied van seksualiteit anders ontwikkelen bijvoorbeeld.

Normaal Seksueel Ontwikkelingsgedrag

• Fysiek contact en basishechting: Baby’s en peuters reageren sterk op aanraking en affectie van hun ouders en verzorgers. Huid-op-huidcontact, knuffelen en liefdevolle aanraking spelen een cruciale rol in hun emotionele en fysieke ontwikkeling. Voor hen is huidcontact een directe bron van bevrediging.
• Sensorische ontwikkeling, Zelfverkenning en Lichaamsbewustzijn: Baby’s verkennen al vroeg hun lichaam, inclusief hun handen, voeten, gezicht en geslachtsdelen. Fascinatie voor het aanraken van hun genitaliën is een natuurlijke uiting van nieuwsgierigheid en ontdekking. Deze aanraking gebeurt aanvankelijk toevallig en wordt pas na 1,5 jaar doelbewuster.
• Imitatie: Kinderen imiteren gedrag dat ze zien, inclusief zoenen en knuffelen tussen volwassenen. Dit is een normaal onderdeel van hun sociale en emotionele ontwikkeling, hoewel ze de diepere betekenis ervan nog niet begrijpen.
• Ontwikkeling van taal en communicatie: Baby’s beginnen geluiden te maken en te brabbelen, terwijl peuters eenvoudige woorden en zinnen beginnen te begrijpen en te gebruiken. Het aanleren van woorden voor geslachtsdelen en het begrijpen van grenzen vormen een belangrijk onderdeel van hun ontwikkeling, waardoor ze leren zichzelf en anderen te respecteren en beschermen.
• Sociale interactie: Hoewel ze nog geen complexe sociale interacties hebben, reageren baby’s en peuters op stemmen, gezichten en gebaren van anderen. Ze tonen blijdschap en genegenheid in reactie op positieve interacties met hun verzorgers.
• Genderverschillen: Op jonge leeftijd zijn genderverschillen al duidelijk, bijvoorbeeld verschillen tussen papa en mama. Maar … kinderen hebben nog geen besef van genderidentiteit en begrijpen ook niet dat een geslacht permanent is.

Kinderen onthouden niet waar ze niet klaar voor zijn. Wees dus niet bang om ze te voorzien van informatie.

Hier zijn enkele voorbeelden van normaal seksueel ontwikkelingsgedrag bij baby’s:

• Baby’s zuigen aan de borst van hun moeder, de duim, de neus van hun knuffelbeer of aan de vingers van hun opvoeder.
• Baby’s genieten van zachte strelingen over hun rug.
• Sommige baby’s kunnen een erectie hebben, wat gepaard kan gaan met seksuele gevoelens, maar zonder dat ze hier seksuele fantasieën bij hebben zoals volwassenen.
• Baby’s worden graag geknuffeld, gestreeld en gekust.
• Zowel jongens (vanaf ongeveer zes maanden) als meisjes (vanaf ongeveer negen maanden) kunnen hun geslachtsdelen vastpakken. Hoewel deze aanrakingen nog niet doelbewust zijn, ervaren ze deze aanrakingen als prettig.
• Rond hun eerste verjaardag kunnen baby’s bewust naar hun geslachtsdelen grijpen, wat ze als plezierig ervaren. Dit wordt auto-erotisch gedrag genoemd. Ze stimuleren hun geslachtsdelen, bijvoorbeeld met de hand, door de bovenbeentjes tegen elkaar te knijpen of door de geslachtsorganen ergens tegenaan te wrijven.
• Kinderen tonen interesse in de geslachtsdelen van anderen; vanaf 13 maanden in de mannelijke geslachtsdelen, vanaf 17 maanden in de vrouwelijke geslachtsdelen. Deze interesse neemt tot 6 jaar nauwelijks af.

Afwijkend  Seksueel Ontwikkelingsgedrag

Hoewel veel gedragingen binnen de seksuele ontwikkeling van baby’s en peuters normaal zijn, is het belangrijk om alert te blijven op eventuele zorgen of afwijkend gedrag.

Voorbeelden van situaties die aandacht vereisen, zijn onder meer:

• Ongebruikelijke agressie of teruggetrokkenheid.
• Ongebruikelijke fixatie op geslachtsdelen.
• Terugkerende en dwangmatige seksueel getinte spelletjes of gedragingen.
• Ongepaste seksuele taal of opmerkingen, onthullende kennis of ongepast gedrag voor hun ontwikkelingsniveau.
• Onverklaarbare angst of ongemak in de aanwezigheid van bepaalde personen.
• Plotselinge veranderingen in eet- of slaappatronen in combinatie met seksueel geladen gedrag.
• Fysieke pijn of ongemak bij aanraking van bepaalde gebieden.

Voorbeelden van afwijkend seksueel ontwikkelingsgedrag (bron: Sensoa.be)

LICHT OVERSCHRIJDEND:

• Baby’s kunnen uitwerpselen, speeksel of andere lichaamsvloeistoffen uitsmeren.
• Extreem zintuiglijk omgaan met bepaalde voorwerpen (bijvoorbeeld likken en ruiken)
• Aanraken en stimuleren van geslachtsdelen in het openbaar is licht grensoverschrijdend gedrag door de ongepaste context.
• ! Verhoogde waakzaamheid bij: Geslachtsdelen van andere kinderen zonder toestemming aanraken of ontbloten.

Seksuele ontwikkeling bij kinderen van 0-1,5 jaar: wat kan ik als ouder doen?

Als ouder speel je een cruciale rol in de seksuele opvoeding van je kind, zelfs op deze jonge leeftijd. Door open en positief te zijn over het lichaam, seksualiteit en intimiteit, creëer je een veilige omgeving waarin je kind vragen kan stellen en zijn of haar gevoelens kan uiten.

Weet dat kinderen niet onthouden waar ze niet klaar voor zijn, dus heb geen schrik om ze te overladen met details of informatie. Hun vermogen om te begrijpen is vaak verrassend groot en ze zullen opnemen wat ze op dat moment nodig hebben.

Hier zijn nog een paar aanvullende overwegingen die jou als ouder kunnen helpen bij het begrijpen en begeleiden van de seksuele ontwikkeling van hun kinderen, zelfs vanaf de jongste leeftijd:

• Geef liefde, in woord en in daad. Knuffel, raak aan, zeg ‘ik ben blij bij jou te kunnen zijn’.
• Normaliseer en Wees Open: Seksualiteit is een natuurlijk onderdeel van het leven, zelfs op jonge leeftijd. Wees open en positief over onderwerpen als lichaamsdelen, grenzen en voortplanting. Moedig je kind aan om vragen te stellen en wees bereid om ze op een leeftijdsadequate manier te beantwoorden. Gebruik dan ook eenvoudige, juiste termen wanneer je praat over lichaamsdelen, grenzen, voortplanting, … en wees bereid om vragen te beantwoorden, aangepast aan de leeftijd van het kind. Twijfel je of weet je het antwoord op de vraag echt niet, communiceer dan open dat je op zoek zal gaan naar correcte informatie en bij hen terug zal komen. De website van allesoverseks.be kan je hierbij helpen.
• Geef je kind tijd en ruimte om het eigen lichaam te ontdekken.
• Ga voorbij suggestieve vragen en trek ze open: Bv ‘Ben je al eens verliefd geweest op een jongen?’ versus ‘Ben je al eens verliefd geweest?’ of ‘Ben je hier wel al klaar voor?’ versus ‘Hoe vond je dat?’
• Ga op zoek naar aanknopingspunten. Bijvoorbeeld stoeiende honden, parende duiven, verliefde koeien 😉
• Vermijd een face-to-face gesprek wanneer jij of je kind moeite heeft met de inhoud van het gesprek. Ga samen wandelen, autorijden, koken, … en laat het gesprek zijn eigen gangetje gaan.
• Leer over Grenzen en Respect: Vanaf een jonge leeftijd kunnen kinderen leren dat hun lichaam van henzelf is en dat ze het recht hebben om grenzen te stellen. Leer hen dat niemand anders het recht heeft om hen ongepast aan te raken of te benaderen. Leer hen eenvoudige woorden als ‘nee’ of ‘stop’ te gebruiken en moedig hen aan om hulp te zoeken als ze zich ongemakkelijk voelen.
• Signaleer Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag: Wees alert op signalen van seksueel grensoverschrijdend gedrag en moedig een open dialoog aan waarin je kinderen aanmoedigt om eventuele zorgen of incidenten met je te delen.
• Wees een Rolmodel: Toon respect voor je eigen lichaam, grenzen en betrekkingen, en communiceer openlijk met je kinderen over deze onderwerpen. Je bent het belangrijkste rolmodel voor je kinderen als het gaat om seksualiteit en intimiteit.
• Leer ze voelen wanneer iets voor hen onveilig voelt: Kinderen hebben van nature een sterk ontwikkeld intuïtiegevoel, een onderbuikgevoel. Goed bedoeld onderdrukken opvoeders dit gevoel vaak omdat ze redeneren vanuit hun eigen mentaal model. Geef kinderen de ruimte om in te voelen of zij zich veilig voelen bij iets/iemand en of zij nood hebben aan diens toenadering. Bijvoorbeeld een kus of knuffel van die tante/nonkel. Leer ze dat het oké is om een alternatief voor te stellen wanneer iets niet juist voelt.

Seksualiteit staat niet alleen voor geslachtsgemeenschap of seks, maar omvat het geheel van menselijke ervaringen, gevoelens en gedragingen met betrekking tot seksuele aantrekking, relaties, intimiteit, identiteit en expressie. Het omvat een breed scala aan aspecten, waaronder fysieke, emotionele, sociale en psychologische elementen. Dit beseffen draagt bij tot een holistische opvoeding van jouw kind.

Seksuele ontwikkeling bij kinderen van 0-1,5 jaar: wat vermijd ik best?

• hun hand wegtrekken wanneer ze aan zelfexploratie doen, of zeggen dat ‘dat’ niet mag. of dat ze ‘daaraf’ moeten blijven
• geen of verkeerde benaming geven aan geslachtsdelen
• hun wegduwen wanneer ze willen knuffelen
• knuffels met de eigen partner vermijden
• je baby altijd bedekken met luiers of doeken
• seksualiteit altijd bekijken vanuit jouw volwassen bril, en nooit vanuit de ontwikkelingsfase van het kind
• gesprekken rond seksualiteit vermijden. Net het niet-praten omvat de gelaagde boodschap dat het niet kan en mag

Samengevat

Om een nieuwe generatie geïnformeerde, veilige, empowerde jongeren op te voeden die consent écht begrijpen, hun recht op plezier kennen en de regie kunnen nemen over hun seksuele gezondheid, moeten we de gesprekken open en lopende houden.

Heb je nog vragen of onzekerheden? Aarzel niet om contact op te nemen via hello@lizehelsen.be of onderstaand contactformulier.

Ik kijk uit naar je  verhaal!

Liefs!

Lize

Misschien vind je dit ook leuk